Δευτέρα 30 Ιανουαρίου 2012

Οι Εβραίοι του Αγρινίου...



Το Εβραϊκό στοιχείο προϋπήρχε του Χριστιανικού στο Βραχώρι. Εξάλλου μία από τις πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας  "Βραχώρι", το δηλώνει αυτό. Αυτή διατείνεται ότι η ονομασία προέρχεται από το "Εβραιοχώριον"
Η παρουσία του εβραϊκού στοιχείου στο Αγρίνιο βεβαιώνεται και από τον  William Leake, Άγγλο  περιηγητή, ο οποίος  πέρασε από το Βραχώρι το 1805 και στο οδοιπορικό του δίνει μερικές πληροφορίες για τις Εβραϊκές οικογένειες του Βραχωριού τότε:
« …έχει 500 Οθωμανικά σπίτια, 100 Ελληνικά και 40 Εβραίικα….».

Επίσης από την «Εγκυκλοπαίδεια της Εβραϊκής Ζωής Πριν και κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος», στην σελίδα 21 διαβάζουμε: «Υπήρχαν 200 οικογένειες Εβραίων στο Αγρίνιο πριν από την ελληνική εξέγερση (1821), όταν όλοι σφαγιάστηκαν. Το 1943, υπήρχαν μεταξύ 6 και 10 οικογενειών, ή 40 Εβραίων, αλλά καμία οργανωμένη κοινότητα ……Μετά τον πόλεμο, το 1946 υπήρχαν 30 Εβραίοι στο Αγρίνιο». 
Ο Yitzchak Kerem,  καθηγητής του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, που έχει ασχοληθεί και ερευνήσει για τους Έλληνες Εβραίους αναφέρει: «… Η παλιά πόλη του Αγρινίου, το οθωμανικό Βραχώρι, είχε Εβραίους κατά τον Μεσαίωνα και για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της από την ίδρυσή της τον 14ο αιώνα».

Η ίδρυση της Χριστιανικής κοινότητας του Βραχωρίου τοποθετείται γύρω στα 1730. 
Οι Οθωμανοί επέτρεψαν την ίδρυσή της, παρά την αντίρρηση και την αντίδραση των Εβραίων του Βραχωρίου. Κρατούσαν δε εχθρική στάση απέναντι στους Χριστιανούς, λόγω του ότι αυτοί διείσδυσαν σιγά-σιγά στην αγορά και ανταγωνίζονταν τους Εβραίους, που μέχρι τότε είχαν το αποκλειστικό μονοπώλιο στο Βραχώρι, σε κάθε είδους εμπορική συναλλαγή.
Αυτός ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο κοινότητες και το γεγονός ότι συχνά οι Εβραίοι συμμετείχαν σε πράξεις βίας των Τούρκων, ακόμα και σε θανατώσεις, ενέτεινε το κλίμα εχθρότητας που με το πέρασμα των χρόνων έγινε αβυσσαλέο και αγεφύρωτο.
Αυτό το μίσος είχε σαν αποτέλεσμα τα τραγικά γεγονότα που έγιναν κατά την άλωση του Βραχωρίου, τον Ιούνιο του 1821
Τότε το τέλος της Εβραϊκής κοινότητας, που αποτελούνταν από 200 οικογένειες, ήταν τραγικό.

Ο Αγρινιώτης ιστορικός Θεόδωρος Χαβέλλας αναφέρεται στο γεγονός γράφοντας : "...τότε δε ο συρφετός των Αγρινίων, επιπεσών κατά των Εβραίων, διεπέρασεν άνδρας, γυναίκας και παιδιά εν στόματι μαχαίρας εκδικούμενος τον θάνατον ιερέως τινός εν Αγρινίω, Παπαλεξίου Δηματά, ον παρά των Τούρκων παραλαβόντες πρότερον οι Εβραίοι, ετύφλωσαν δι' ακανθών και κατεβασάνισαν μέχρι θανάτου..."

Η δε παράδοση διασώζει ότι :
"...βγήκαν όλοι στο γιαταγάνι και από σπίτι σε σπίτι έσφαξαν όλους τους Οβραίους και μόνο ένας γλύτωσε, που δια μέσου Προυσού έφτασε στη Λαμία. Από τότε δεν ξανάμεινε Οβραίος στο Βραχώρι..." 
Ο ιστορικός Δ. Κόκκινος αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι κατά την απελευθέρωση του Βραχωρίου συνέβησαν, σε σχέση με τους Εβραίους τα ακόλουθα:
"...αλλ' η αγριότης η εξαπτομένη υπό του πολέμου εξέσπασε κατά των Εβραίων του Βραχωρίου. Ανυπεράσπιστοι ευρέθησαν υπό την μάχαιραν των νικητών. Οι Έλληνες στρατιώται κατά την αγρίαν αυτών καταδίωξιν των θυμάτων των, εφώναζαν δια τους βανδαλισμούς που υπέστη ο νεκρός του Πατριάρχου από τον εβραϊκόν όχλον και δια τας καταμηνύσεις των κρυπτομένων εκεί Ελλήνων υπό Εβραίων...». 

Ο Ιωάννης Γρ. Διονυσάτος, συγγραφέας του βιβλίου, με τον τίτλο "Βραχώρι, 11 Ιουνίου 1821" γράφει για την πολιορκία του Βραχωρίου και την τύχη των παραδοθέντων Τούρκων και Εβραίων.
Διαβάστε το απόσπασμα εδώ


                                             

ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ ΚΑΙ Η ΤΥΧΗ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

 ~Η κοινότητα του Αγρινίου κατέχει μια μοναδική θέση Αντίστασης ανάμεσα στις εβραϊκές κοινότητες της κατεχόμενης Ευρώπης. Είναι η μόνη κοινότητα, της οποίας ούτε ένα μέλος δεν απογράφηκε στους καταλόγους των Γερμανών, ούτε μεταφέρθηκε σε κρεματόρια.




Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής οι Εβραίοι στο Αγρίνιο ανέρχονταν σε 40 άτομα. Αυτοί υπάγονταν στην Εβραϊκή Κοινότητα Πατρών. Αρκετοί από αυτούς καταγράφονται στο αντιστασιακό κίνημα.
Ο Εβραίος 
Yonas Mionis ήταν μεταξύ των ηγετών του ΕΑΜ, όπως και η οικογένεια Eliezer ανήκε στο ΕΑΜ.
Ο 
Isaak Eliezer και ο Solomon Ganis ήταν κι αυτοί οργανωμένοι στο αντιστασιακό κίνημα.
 Αλλά και πολλοί άλλοι Εβραίοι αναφέρονται ότι πολέμησαν σε μάχες κατά των Γερμανών στην περιοχή του Αγρινίου:
 Leon Mizan,
Yitzhak Mizan,
Leon Matza,ήταν υπεύθυνος των αποθηκών τροφοδοσίας Παπαστράτου για την ΕΤΑ - την Επιμελητεία του Αντάρτη, η οποία είχε άμεση σχέση με τον ΕΛΑΣ. 
Ovadia Minos, 
Haim Politis, 
Israel Saderakis,
Jacob Saderakis, 
Solomon Sasson,
Ionas Mionis, 
Moshe Cone, 
Eli Cone, 
Haim Cohen, 
Jacob Cohen,
Nissim Cohen,
Solomon Cohen, ο οποίος κατόρθωσε να διεισδύσει στις Ιταλικές στρατιωτικές αρχές κατοχής στο Αγρίνιο. Με καταγωγή από τα Ιωάννινα, σπούδασε ιατρική στην Ιταλία και το ΕΑΜ αξιοποιώντας το Ιταλικό παρελθόν του και τη γνώση της γλώσσας τον έστειλε στο Αγρίνιο για να διεισδύσει στο ιταλικό δίκτυο αντικατασκοπείας. Ο Solomon Cohen παρουσιάστηκε στις ιταλικές αρχές της πόλης και έγινε δεκτός ως Ιταλός, ανέλαβε μεταφραστής για την ιταλική στρατιωτική διοίκηση στην 'Ήπειρο, και με το όνομα Gerasimo Koko τελικά έφθασε να γίνει επικεφαλής της ιταλικής αντικατασκοπείας στην ιταλική στρατιωτική διοίκηση του Αγρινίου.
Τρία αδέλφια με το επώνυμο Ben-Porat υπήρξαν αντάρτες που πολέμησαν σε μάχες κατά των Γερμανών στην περιοχή του Αγρινίου.
Ο  Salvator Cohen, Εβραίος από τον Βόλο, πολέμησε επίσης με τον ΕΛΑΣ στην περιοχή του Αγρινίου..
Ο Zak Victor Eliezer - το αντιστασιακό του όνομα ήταν Σπύρος Λαζαρίδης- συνελήφθη στην πόλη του Μεσολογγίου ως αντάρτης του ΕΛΑΣ και φυλακίστηκε στο Αγρίνιο. Αφού κρατήθηκε για έξι μήνες η Μαρία Δημάδη έπεισε τον Γερμανό διoικητή ότι η φυλάκισή του ήταν λάθος, ότι δεν ήταν αντάρτης και ότι έπρεπε να αφεθεί ελεύθερος. Ο Zak  Eliezer απελευθερώθηκε στις 12 Απριλίου.


Ο Zak Victor Eliezer το 1942 


Τρεις ημέρες πριν την παράδοση των Ιταλών στους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1943,  ο Solomon Cohen συμβούλεψε τις Εβραϊκές οικογένειες να φύγουν από την πόλη. Έτσι αυτές οι οικογένειες απέφυγαν τη σύλληψη από τους Γερμανούς και τη μεταφορά τους στο στρατόπεδο Auschwitz-Birkenau στην Πολωνία.
Οκτώ Εβραϊκές οικογένειες από το Αγρίνιο έφυγαν από την πόλη στις αρχές Οκτωβρίου 1943 και κρύφτηκαν στα βουνά της περιοχής, όπως στον Ψηλόβραχο.

Στις 8 Οκτωβρίου του 1943 οι ελληνικές εφημερίδες τύπωσαν τις εξής οδηγίες:





  • Όλοι οι Εβραίοι που διαμένουν σε γερμανοκρατούμενες  περιοχές πρέπει να πάνε, χωρίς καθυστέρηση, στη μόνιμη κατοικία τους, όπου έμεναν μέχρι την 1 Ιουνίου1943.
  • Απαγορεύεται στους Εβραίους να εγκαταλείψουν την κατοικία τους ή να την αλλάξουν.
  • Οι Εβραίοι που διαμένουν στην Αθήνα και στα προάστιά της πρέπει ενός 5 ημερών να παρουσιαστούν στη θρησκευτική κοινότητα των Αθηνών και να απογραφούν. Στις περιοχές εκτός Αθηνών αυτό πρέπει να γίνει στις ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες και κοινότητες.
  • Όποιοι Εβραίοι δεν συμμορφωθούν προς αυτή τη διαταγή, θα εκτελούνται. Όσοι μη Εβραίοι κρύβουν Εβραίους, τους παρέχουν καταφύγιο ή τους βοηθούν να δραπετεύσουν, θα μεταφέρονται σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή θα τιμωρούνται ακόμη πιο αυστηρά.
  • Οι Εβραίοι με ξένη υπηκοότητα πρέπει να παρουσιαστούν στις 18 Οκτωβρίου στις 8.00 πμ. στην Ισραηλιτική Κοινότητα των Αθηνών και να υποβάλουν τα διαβατήριά τους. Εκτός Αθηνών αυτό πρέπει να γίνει στις κατά τόπους ελληνικές αρχές.
  • Η εβραϊκή θρησκευτική κοινότητα των Αθηνών εξουσιοδοτείται ως η μόνη αντιπρόσωπος όλων των Εβραίων της Ελλάδος. Οφείλει, χωρίς καθυστέρηση, να ορίσει ένα συμβούλιο ενηλίκων και να αρχίσει τη λειτουργία του.
  • Μετά την απογραφή όλοι οι άρρενες Εβραίοι άνω των 14 ετών οφείλουν να παρουσιάζονται κάθε δεύτερη ημέρα στο άνωθεν γραφείο.
  • Απαγορεύεται στους Εβραίους να κυκλοφορούν από τις 5 μμ. έως τις 7 πμ.
  • Η Ελληνική Αστυνομία έχει λάβει οδηγίες να επιβλέπει την τήρηση των ανωτέρω διαταγών και να συλλαμβάνει όποιους Εβραίους δεν υπακούουν ή όσους τους βοηθούν να αγνοούν αυτή τη διαταγή.
  • Η ανωτέρω διαταγή αφορά τους Εβραίους που προέρχονται τουλάχιστον από 3 γενεές προγόνων της εβραϊκής φυλής, αδιάφορο από το θρήσκευμα που μπορεί να ασπάζονται σήμερα.

 Όταν εκδόθηκε αυτή η διαταγή στο Αγρίνιο, οι Γερμανοί δεν βρήκαν κανέναν Εβραίο έτοιμο να υπακούσει στις διαταγές τους, αφού είχαν καταφύγει στα βουνά.

Στις 23 Οκτωβρίου 1943 ο Γερμανός πρέσβης στην Πάτρα έστειλε την ακόλουθη νότα στο Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα, όσον αφορά στους Εβραίους του Αγρινίου:

 «Έχω την τιμή να σας αναφέρω ευπειθώς πως, μετά την αναγγελία μέσω των εφημερίδων της διαταγής διά την υποχρεωτικήν απογραφήν των Εβραίων, αυτοί εξαφανίστηκαν. Λέγεται πως κατέφυγαν στα βουνά».




Η οικογένεια Matsas το 1945



Οικογενειακή φωτογραφία της οικογένειας  Μάτσας που
βρέθηκε τσαλακωμένη στο πάτωμα του λεηλατημένου
σπιτιού τους στα Ιωάννινα. Διακρίνονται : Καθιστοί οι
γονείς του Leon Matsas, Sarina και Nahoum Matsas
Όρθιος 2ος από αριστερά ο Leon Matsas. 


 Ο 
Leon Matsas, γιος του περίφημου Nahoum Matsas, παραγωγού κρασιού και τυριού από τα Ιωάννινα, ξέφυγε από την οικογενειακή παράδοση και εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας. Ήταν παντρεμένος με την  Esther Cohen και είχαν δύο παιδιά, τον Michael και την Ninetta.  Το 1935 μετατέθηκε στην Άρτα, το 1939 στην Πρέβεζα, και τον Μάρτιο του 1940 στο Αγρίνιο." Το 1940, όταν έφτασε εκεί, στην πόλη ζούσαν 40 Εβραίοι.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, ο Leon κατατάχτηκε στον ελληνικό στρατό και η οικογένεια επέστρεψε στα Ιωάννινα για να μείνει με την αδελφή και το σύζυγο της Esther, Eftyhia και Nissim Samuel. 
Τον Απρίλιο του 1941 ο Leon επέστρεψε από τον στρατό και μερικές ημέρες αργότερα η οικογένεια επέστρεψε κι αυτή στο Αγρίνιο.

 Leon, Esther, Michael,Ninetta Matsas
Στο Αγρίνιο το 1942


Ο χειμώνας του 1941 πέρασε πολύ ειρηνικά.
Τον Απρίλιο του 1943 η οικογένεια Matsas έμαθε για την εκτόπιση των Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη. Ένα εξάμηνο αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1943, τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στο Αγρίνιο.
Τότε ο Leon υποψιάστηκε ότι τα πράγματα θα επιδεινώνονταν και ζήτησε άδεια από την τράπεζα όπου εργαζόταν. Φρόντισε επίσης και έκρυψε τα οικογενειακά θρησκευτικά είδη και τα βιβλία, στα αρχεία της τράπεζας. (Η οικογένειά τους τα ανέκτησε μετά από τον πόλεμο).
Aποφασίζει λοιπόν να φύγουν και να περάσουν σε έδαφος που ήταν υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Έμειναν
για μια - δυό μέρες στο Αγρίνιο, στο σπίτι του φίλου του Χρήστου Μποκώρου, με σκοπό στην συνέχεια να περάσουν σε περιοχές υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στα βουνά. Στις 2 Οκτωβρίου 1943, η οικογένεια Matsas, με ένα καρότσι και με τη βοήθεια ενός αχθοφόρου, μετέφεραν τα πράγματά τους στο σπίτι του Μποκώρου. Εφόσον δεν υπήρχαν άλογα, ο επικεφαλής των ανταρτών Μποκώρος κανόνισε η οικογένεια Matsas να πάει στο χωριό Χούνη, 30 χιλιόμετρα μακριά, με το γκαζοζέν του Ψιλόπουλου. Από την Χούνη πήγαν με δύο άλογα και ένα γαϊδούρι και τα υπάρχοντά τους στο χωριό Ψηλόβραχος. Εκεί τους δόθηκε ένα δωμάτιο να μείνουν. Ο Δημήτριος Πιπιρίγκος, συνάδελφός του από την Τράπεζα στο Αγρίνιο, τους έστειλε και άλλες προμήθειες διακινδυνεύοντας τη ζωή του εάν γινόταν αντιληπτός από τους Γερμανούς. Μέσω τοπικών επαφών απέκτησαν γερμανικές ταυτότητες που απέκρυπταν το γεγονός ότι ήταν Εβραίοι και τους επέτρεπαν να ταξιδέψουν.
 Ο Leon μετονομάστηκε σε Λεωνίδας και η Esther σε Ευτυχία.

H οικογένεια του Matsas όπως και όλοι οι Εβραίοι του Αγρινίου που κατέφυγαν στα βουνά επέζησαν χωρίς να συλληφθούν από τους Γερμανούς και παρέμειναν στα βουνά μέχρι τον Οκτώβριο του 1944.

Το πλαστό διαβατήριο του Leon Matsas
Τη νύχτα μεταξύ της 24ης και της 25ης Μαρτίου 1944, 1860 Εβραίοι συνελήφθησαν στα Ιωάννινα και μεταφέρθηκαν με καμιόνια στη Λάρισα, όπου κρατήθηκαν για οκτώ ημέρες πριν μεταφερθούν με τρένο στο Auschwitz-Birkenau. Την ίδια νύχτα 352 Εβραίοι από την Άρτα, οι οποίοι συνελήφθησαν από μια μονάδα SS Gestapo, που είχε έλθει ειδικά για τον σκοπό αυτό από το Αγρίνιο, και 272 Εβραίοι από την Πρέβεζα πιάστηκαν από τους Γερμανούς. Αυτοί οι συνολικά 524 άνθρωποι οδηγήθηκαν με φορτηγά στο Αγρίνιο. Οι Εβραίοι παραδόθηκαν στα χέρια των «Τσολιάδων» που είχαν στρατολογήσει οι Γερμανοί. Την επόμενη μέρα, την Κυριακή 26 Μαρτίου, ελέγχθηκαν τα υπάρχοντα των Εβραίων και τα περισσότερα από αυτά λεηλατήθηκαν.
Εδώ υπάρχουν αναφορές ότι και οικογένειες από το Αγρίνιο υπήρξαν ανάμεσα στους συλληφθέντες χωρίς ωστόσο να διασταυρώνονται από πουθενά αυτές οι πληροφορίες. Σύμφωνα με τον ιστορικό Yosef Ben, εννέα εβραϊκές οικογένειες, συνολικά 30 άνθρωποι από το Αγρίνιο, προστέθηκαν στην ομάδα ωστόσο δεν υπάρχει πρωτογενής ιστορική πηγή που να υποστηρίζει αυτή την πληροφορία, ενώ οι παρακάτω λεπτομέρειες αυτού του κεφαλαίου την αντικρούουν.
Ο Michael Molho κατέγραψε την ίδια πληροφορία, προσθέτοντας ότι η ομάδα των 30 Εβραίων από το Αγρίνιο περιλάμβανε 21 άνδρες και 9 γυναίκες. Ο Molho επίσης δεν ανέφερε πηγές και ήταν γνωστό ότι βάσιζε την εξιστόρησή του σε φήμες, προσπαθώντας να διηγηθεί τη σημαντική και οδυνηρή ιστορία του ολοκαυτώματος του ελληνικού Εβραϊσμού, αργότερα όμως ζήτησε συχνά συγνώμη για ψευδείς κατηγορίες ή σφάλματα.
 Σε κάθε περίπτωση, η ομάδα των συλληφθέντων Εβραίων στάλθηκε στην Πάτρα, όπου και άλλοι Εβραίοι προστέθηκαν στη φάλαγγα, και στις 28 Μαρτίου στάλθηκαν όλοι στο στρατόπεδο στο Χαϊδάρι, από όπου μετά από μερικές ημέρες μεταφέρθηκαν με τρένο στο Auschwitz. Εκεί οι περισσότεροι θανατώθηκαν αμέσως σε θαλάμους αερίων, ενώ νεαροί άνδρες και νεαρές γυναίκες κρατήθηκαν στη ζωή για να σταλούν σε καταναγκαστική εργασία. 


Ο Michael Matsas, γιός του Leon Matsas, έγραψε το βιβλίο "The Illusion of Safety: The Story of the Greek Jews During the Second World War", με θέμα την τύχη των Εβραίων της Ελλάδας και την περιπέτεια της οικογένειάς του. Αναφέρει χαρακτηριστικά:  
 «…Στη γέφυρα Ποταμούλα, οι παρτιζάνοι είχαν ένα σημείο ελέγχου.  Ο υπεύθυνος ήταν ο Joseph Λαχανάς (γιος φίλης της μητέρας μου).  Όταν κατάλαβε ποιοί ήμασταν, μας είπε, «δεν πρόκειται να σας αφήσω να πάτε μακρύτερα.  Οι Εβραίοι της Άρτας και της Πρέβεζας συνελήφθησαν και βρίσκονται τώρα στο κτήριο Παπαπέτρου, στο Αγρίνιο». Κλάψαμε, κλάψαμε και οι δυό, επειδή ήμασταν βέβαιοι ότι και οι δικοί μας είχαν συλληφθεί επίσης….».

Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του.



 


Όταν οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Ελλάδα, η οικογένεια Matsas επέστρεψε στο σπίτι τους, τον Οκτώβριο του 1944, και ο Leon επέστρεψε στη θέση του στην τράπεζα.
Τον Ιανουάριο του 1946 στο Αγρίνιο υπήρχαν 30 Εβραίοι.



ΠΗΓΕΣ 
  • The Encyclopedia of Jewish Life Before and During The Holocaust
  • Ιστορία των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων Ελλάδος κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, Δημήτριος Παυλίδης
  • The Illusion of Safety: The Story of the Greek Jews During the Second World War,  Michael Matsas
  • Περιοδικό "Χρονικά", Έτος Θ', Απρίλιος 1986
  • Περιοδικό "Χρονικά", Τόμος ΚΓ', Ιούλιος-Αύγουστος 2000
  • Jewish in Greece
  • Kείμενο του καθηγητή του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ Yitzchak Kerem    




Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012

Αγρινιώτισσες στην Αντίσταση (3)


ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΑΔΗ

Για την Μαρία Δημάδη, είχα ετοιμάσει ένα μεγάλο αφιέρωμα.
Ο κ. Σταύρος Μπέσσας όμως, μου έστειλε αυτό το καταπληκτικό βίντεο-αφιέρωμα της ΕΡΤ.
Θεώρησα σωστό να αναρτήσω μόνο αυτό, καθώς περιέχει ντοκουμέντα, μαρτυρίες και αδημοσίευτο υλικό για την Μαρία Δημάδη.

 Στα δύο αυτά βίντεο μιλούν για την Αγρινιώτισσα Ηρωίδα οι:
Χάρις Μωραΐτου, η κόρη της Μαρίας Δημάδη
Φίλλιπας Γελαδόπουλος, που έγραψε το βιβλίο :

                 «Μαρία  Δημάδη, ηρωίδα της Εθνικής
           Αντίστασης»                            
Νίκος Κανδήλης, εστιάτορας Αγρινίου
Επαμεινώνδας Μπέσσας, συνταξιούχος καπνεργάτης
Χρήστος Καλφούτζος, δικηγόρος
Δημήτρης Μπαλωμένος, μηχανικός αυτοκινήτων
Στέλιος Τσιτσιμελής, πρώην δήμαρχος Αγρινίου
Παντελής Ρόκκος, επίτιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π.




Ευχαριστώ πολύ τον Σταύρο Μπέσσα 
για το καταπληκτικό αυτό βίντεο.








Σάββατο 21 Ιανουαρίου 2012

Αγρινιώτισσες στην Αντίσταση (2)

                
                   Ελένη Ανδρεοπούλου


Σε συνέχεια του προηγούμενου post και μετά την αναφορά στην Κατίνα Χατζάρα, σήμερα θα αναφερθούμε σε μια άλλη γυναίκα που εκτελέστηκε κατά την περίοδο της Κατοχής.

                 Πρόκειται για την Ελένη Ανδρεοπούλου.

Η Ελένη στην φωτογραφία του γάμου της


Γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα το 1911 και καταγόταν από τα Ψιανά (θέση Κομματαίικα), δήμου Δομνίστας, Ευρυτανίας. 
Οι γονείς της ήταν ο Σπύρος Κομματάς και η Αγγελική Μαναστήρα. Ήταν το πέμπτο από τα έξι παιδιά της οικογένειας. Τα αδέλφια της ήταν η Γιαννούλα που έζησε στο Κεφαλόβρυσο Σταμνάς, ο Δημήτρης που έζησε στη Μεγάλη Κάψη Λαμίας, ο Κων/νος που έζησε στα Ψιανά, η Μαρία που έζησε στην Παραβόλα Αγρινίου και ο Φώτης που έζησε στο Αγρίνιο.
Το 1935 παντρεύτηκε τον Επαμεινώνδα Ανδρεόπουλο ο οποίος είχε κτήματα στην βορειοδυτική πλευρά του Αγρινίου και ζούσαν σε ένα μονόχωρο καλύβι στο Πυργί (Βελάουστα). Το καλύβι αυτό υπάρχει μέχρι σήμερα και στέκει εκεί ερειπωμένο.

Το σπίτι της Ελένης στο Πυργί


 Απέκτησαν μαζί πέντε παιδιά. Την Παρασκευή, την Μαρία, την Ευθυμία, τον Αλέκο και την Νίκη.
Στη διάρκεια της αντίστασης έπαιξε τον ρόλο συνδέσμου και  μετέφερε μηνύματα από το Πυργί, όπου υπήρχε και το τυπογραφείο, προς την οργάνωση του Αγρινίου. Το ψευδώνυμό της στην οργάνωση ήταν «Αντριά».
Τα στέκια όπου γίνονταν η παράδοση και η παραλαβή των μηνυμάτων στο Αγρίνιο, ήταν δύο. Το Γιουγκοσλάβικο ζαχαροπλαστείο στην οδό Παπαστράτου και το βενζινάδικο του Γιαννούτσου (κατά άλλους Γιαννούλη) στην Χαριλάου Τρικούπη.
Το Γιουγκοσλάβικο ζαχαροπλαστείο ήταν το σημερινό ζαχαροπλαστείο «Ελβετικόν». Τότε ήταν ιδιοκτησία Γιουγκοσλάβων και στέκι αριστερών.


Η Ελένη το πρωί ζαλικώνονταν ξύλα και κατέβαινε στο Αγρίνιο. Πουλούσε τα ξύλα και επέστρεφε το απόγευμα με γάλα, αυγά και αλεύρι για τα παιδιά της. Συγχρόνως, μετέφερε τα σημειώματα των ανταρτών από το βουνό και το βράδυ που επέστρεφε μετέφερε μηνύματα προς τους αντάρτες.
 Ένα απόγευμα στις 10 Ιουλίου του 1944, καθώς η Ελένη γύριζε σπίτι της, στην θέση Πευκάκια, πίσω από το Πάρκο συνελήφθη από τους τσολιάδες. Πρόλαβε όμως και κατάπιε το "χαρτί". Προφορικές μαρτυρίες μιλούν για άγριο ξυλοδαρμό κατά την συλληψή της. 
Μεταφέρθηκε στα υπόγεια του Φρουραρχείου των Ταγματασφαλιτών, στις καπναποθήκες  του Παναγόπουλου, όπου άρχισαν οι ανακρίσεις και οι βασανισμοί για να της αποσπάσουν τα μυστικά που έκρυβε. Οι προσπάθειες των βασανιστών της απέβησαν άκαρπες.

Οι αποθήκες του Παναγόπουλου.


«Είμασταν αρκετές γυναίκες εκεί, όταν έφεραν την Ελένη, άγρια χτυπημένη. Και συνέχιζαν τον ξυλοδαρμό της με αμείωτη μανία επί ώρες. Το μόνο που ψέλλιζε ήταν «τα παιδιά μου».
(Μαρτυρία της συγκρατούμενή της κ. Γκούμα).
 
 Την μεθεπόμενη μέρα συγγενείς της έφεραν στις φυλακές το μόλις έξι μηνών βρέφος της, αβάπτιστο ακόμα, για να το θηλάσει. Το θέαμα που αντίκρυσαν ήταν φρικιαστικό.
Οι ταγματασφαλίτες κράτησαν στην φυλακή το μωρό της με σκοπό να κάμψουν την Ελένη.
Η κ. Γκούμα μαρτυρεί ότι ήταν τόσο χτυπημένη που δεν ένοιωθε πλέον παρά μόνο ελάχιστα. Από το στήθος της έβγαινε αίμα. Πλησίαζε το τέλος της. Και τότε οι δήμιοί της έπαιξαν και το τελευταίο χαρτί τους.
Την βασάνισαν  με την «προσφιλή μέθοδο μαρτυρίου» των ταγματασφαλιτών, «το μαρτύριο της γάτας».
Μέσα σ' ένα τσουβάλι, ένας άνθρωπος κι ένα γατί. Και απέξω ένας δήμιος να χτυπάει! Ο άνθρωπος αν άντεχε το ξύλο, δε γλύτωνε το γδάρσιμο από το αγριεμένο ζώο.
Μετά απ’ αυτό εκτελέστηκε από τον ίδιο τον Τολιόπουλο.
 Ήταν 12 Ιουλίου του 1944.

Δεξιά η Ελένη Ανδρεοπούλου


Μετά το θάνατό της η οικογένειά της διαλύθηκε. Τα πέντε παιδιά "σκόρπισαν" σε διάφορες οικογένειες. Το μωρό "της φυλακής" υιοθετήθηκε από τον ίδιο τον δεσμοφύλακα της μάνας του, ο οποίος ήταν άτεκνος.


«…Ήταν μια γυναίκα, η οποία αυτήνη ερχόταν απ’ τα χωριά απάν’ και τς’ είχανε δώσει ένα έγγραφο τώρα οι αντάρτες, τι τς’ είχανε δώσει δεν ξέρω. Και μόλις νεπιάσανε, το κατάπιε αυτήνη το έγγραφο, αλλά τς’ εδώκανε ένα αυτό και το κανε εμετό. Ω! εκείνη τη βασανίσανε. Μέχρι γάτα τς’ είχανε βαλμένη μέσα στην κυλότα! Βάλανε τη γάτα και την κομματιάσανε απ’ κατ’…Ναι την είδαμε…Ύστερα νεφέρνανε να ν’ εκτελέσνε και είχε κι ένα παιδάκι, κοριτσάκι στο στήθος, το βύζαινε, και το πήρανε οι άλλες γυναίκες στη φυλακή το κοριτσάκι και το φυλάγανε. Και αυτή να πούμε νε πήρανε το πρωί για εκτέλεση. Εκείνη την είδαμε όπως ναι, χτυπιόταν, ήταν ο Βαγγέλης ο μάγειρας, αυτήνη και ένας άλλος, τον ξέχασα τον άλλον, τς’ τρείς μαζί, τη γυναίκα νε είχανε στη μέση και εβάλανε ριπή, τς’ θερίσανε και τς’ πετάγανε μετά μέσα στο λάκκο…»
(συνέντευξη στην Κων/να Μπάδα από το βιβλίο "Κατοχή-Αντίσταση-Εμφύλιος" της Κων/νας Μπάδα και Θανάση Σφήκα)


«Ήταν μια γυναίκα εδώ πάν' στο λόγγο μακριά, είχε 4 παιδιά αυτήνη κι κουβάλαε ξύλα. Κι τάφερνε κάτω εδώ και τα πούλαε. Και αυτή τώρα εδώ ήτανε με τς’ αντάρτες".

«Έφερνε χαρτιά ξέρω γω τι ήτανε, μικρά ημείς τότε. Και την έπιασαν εδώ πιο πέρα, στον άλλο δρόμο [πάνω από το Πάρκο]. Την πιάσανε, τς’ εκόψανε τς’  τριχιές απ' τα ξύλα, και την πήραν και την πήγανε στ' Παναγόπουλου μέσα. Και τς’ φορέσανε ένα τσουβάλι, τς’  τόδεσανε εδώ στο λαιμό, κι τς’  έβαλανε γάτες μέσα, και κτυπάγανε αυτήνοι κι κοπανάγανε και γρατζούναγαν οι γάτες κι την είχανε κάνει κουμάτια. Ανδριοπούλου ήταν το επίθετο της, Ελένη. Και τελικά πέθανε αυτή εκεί μέσα. Κι βρίσκεται ένα κορίτσι απ' τα παιδιά τς’ τώρα σν Αθήνα...».
(Συνέντευξη Κων/νας Αντρομανέτσικου-Μπαλωμένου στην Μαρία Αγγέλη)

 
«Γινότανε χαλασμός απ΄τα ουρλιαχτά των τσολιάδων. Βγήκα στο χαγιάτι. Σβαρνούσαν την Ελένη. Μπροστά στο σπίτι της Πανωραίας Γκουρλή, σταμάτησαν. «Μωρή γιατί έφαγες το χαρτί;» και τηνε βαρούσαν και τηνε κλωτσούσαν. Πιο πολύ ο Γιώργος Κ……ς και τηνε πήγαν μετά στου Παναγόπουλου τις αποθήκες, που ‘χαν για φυλακές. Ύστερα από μια βδομάδα κατέβηκα στις φυλακές να της δώσω αλλαξιές. Τρόμαξα σαν την αντίκρυσα, αγνώριστη. Είχε το νήπιο στο βυζί. Ξεμαλλιασμένη τούφες-τούφες. Τα μούτρα και ο λαιμός όλο γραντζουνιές. Της είχαν δέσει τα κομπινεζά και βάλανε μια γάτα και από πάνω βαρούσαν την Ελένη. Η γάτα έκανε να γλυτώσει κι έμπηγε τα νύχια της ολούθε. Πληγές, ξεραμένα αίματα, όμπια και στα βυζιά της πηγμένα αίματα. Αυτά τα είδα με τα δυό μου τα μάτια κι ορκίζομαι».
(Μαρτυρία Αλεξάνδρας Κάκου – Λυκοράχη Αγρινίου. Από το βιβλίο του Φίλιππα Γελαδόπουλου : Μαρία Δημάδη - Μνήμες και Ελεγεία)



Όλα τα στοιχεία και το φωτογραφικό υλικό μας το παραχώρησε
η εγγονή της Ελένης Ανδρεοπούλου, Μελίνα Νταή. 
Την ευχαριστώ θερμά.

Share

Τρίτη 17 Ιανουαρίου 2012

Αγρινιώτισσες στην Αντίσταση (1)



Aπό την πρώτη κιόλας στιγμή της Κατοχής, ο ελληνικός λαός προέβη σε αυθόρμητες πράξεις αντίδρασης, ατομικά και συλλογικά, η οποία δεν άργησε να εκδηλωθεί και σε οργανωμένα σχήματα, με την ίδρυση των αντιστασιακών οργανώσεων από το φθινόπωρο του 1941.
Στην αντίσταση κατά της ξένης κατοχής, πήρε μέρος η πλειοψηφία του ελληνικού λαού.
Ιδιαίτερα δυναμική και πρωτοφανής για την ελληνική πραγματικότητα ήταν η δράση που ανέπτυξαν οι γυναίκες όλων των ηλικιών, και στην Αθήνα και στην ύπαιθρο, συμμετέχοντας σε κάθε είδους αντιστασιακή κινητοποίηση ως και στον ένοπλο αγώνα.
Στην αντιφασιστική λοιπόν πάλη ενάντια στην ξενική κατοχή ξεπηδά αυτός ο νέος παράγοντας, πρώτη φορά τόσο σημαντικός και τόσο μαζικός, στην ιστορία των ελληνικών αγώνων. 

Είναι η γυναικεία συμβολή.


Επί τέσσερα χρόνια η Ελληνίδα έδωκε στον αγώνα αυτόν τα πάντα. Θυσίασε επάγγελμα, υπάρχοντα, την υγεία της, τα παιδιά της και τη ζωή της.
Κορίτσια του θρανίου μέσα στα ιδανικά της Ε.Π.Ο.Ν. κι αγρότισσες γιαγιάδες κάτω από τα συνθήματα του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. κατάφεραν απίστευτα πράματα.
Τη βρίσκουμε ζωσμένη τ' άρματα και να πολεμά στα βουνά.
Τη βρίσκουμε ελασίτισσα φρουρό διαφεντεύοντας της Ελλάδας τις πόρτες.
 Κύματα κοριτσιών στη διαδήλωση να καλύπτουν τα τανκς.
Τα εκτελεστικά αποσπάσματα να γαζώνουν το στήθος της κι αυτή να στέκει αγέρωχη φωνάζοντας: 

                               Ζήτω η λευτεριά! 

Τη βρίσκομε να υφαίνει, να πλένει, να μοχτεί μέρα-νύχτα για τους αντάρτες μας.
Να κουβαλά ζαλίγκα τ' αντάρτικα πολεμοφόδια στ' απάτητα ρουμάνια, όπου δεν επλησίαζε μήτε πουλί πετάμενο.
 Να θάβει τα πρώτα παιδιά της και να ετοιμάζει γρήγορα να ρίξει και τα υπόλοιπα στου χάρου τον αγώνα.
 Οι γυναίκες που φούσκωναν τ' ανύπαρκτα από τη στέρηση στήθια τους με τον παράνομό μας τύπο και μας τον κουβαλούσανε.
 Οι γυναίκες που κρύβανε, που θρέψανε, που πλέναν τις πληγές στα ξένα παλικάρια μας όταν τα δικά τους παιδιά δεν υπήρχανε πια.
Οι γυναίκες που  στις ερωτήσεις των δημίων, που προσπαθούν να την κάνουν να μαρτυρήσει μυστικά του Αγώνα, απαντά περήφανα και λακωνικά.  

-Πώς σε λένε;
-Ελληνίδα.
-Πού μένεις;
-Στην Ελλάδα.
-Τι δουλειά κάνεις;
-Υπηρετώ τον Ελληνικό λαό.

 
Αυτών όλων τη θυσία δε θα τη λησμονήσει η Γη...



                Αγρινιώτισσες στην Αντίσταση                               
Οι Αγρινιώτισσες που συμμετείχαν στην Αντίσταση πολλές.
Άλλες επώνυμες και άλλες ανώνυμες ηρωίδες.

                                
                              ΚΑΤΙΝΑ ΧΑΤΖΑΡΑ


Εκτελέστηκε την Μ. Παρασκευή του 1944, η μόνη γυναίκα με άλλους 116 άντρες, στην Αγία Τριάδα.


Η Κατίνα Χατζάρα γεννήθηκε στις 24 Μαρτίου του 1910. Το βαφτιστικό της όνομα ήταν Βάγια και το επώνυμό της Ρήγα ή Ρήγανη. Καταγόταν από την Φλωριάδα Βάλτου και ήταν κόρη του Νικολάου και της Αρετής Ρήγα ή Ρήγανη. Είχε έναν αδελφό που σκοτώθηκε στα χρόνια της Κατοχής και άφησε πίσω του οικογένεια με πέντε ανήλικα κορίτσια.
Στο Αγρίνιο η Βάγια ζούσε μόνη της, αποκομμένη από την πατρική οικογένεια και σύμφωνα με μαρτυρίες είχε αναπτύξει μία ελευθεριάζουσα ζωή.
Το πότε εγκαταστάθηκε στο Αγρίνιο είναι άγνωστο. Κατάφερε με τις οικονομίες της και αγόρασε ένα μικρό κτήμα και απόκτησε ένα καλό για την εποχή σπίτι.
Ήταν μία όμορφη, νέα γυναίκα, ανεξάρτητη και δυναμική. Αυτή την γυναίκα ερωτεύτηκε ο Αγρινιώτης Αθανάσιος Χατζάρας, γιός του Θεόδωρου και Θεώνης Χατζάρα, ταμίας στο κατάστημα του υφασματέμπορου Αθανάσιου Παπαλέξη. Παντρεύτηκαν στις 12 Φεβρουαρίου του 1942.
Με το όνομα του συζύγου της ανέπτυξε την αντιστασιακή της δράση.
Οι λίγες δημοσιεύσεις και οι προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αναφέρουν ότι η Κατίνα συμμετείχε στην Εθνική Αλληλεγγύη και προωθούσε ένα σημαντικό έργο. Άλλοι λένε ότι υπήρξε σύνδεσμος για παροχή πληροφοριών.
Με κάποιον τρόπο η δράση αυτή έγινε αντιληπτή.
 Έγιναν συλλήψεις τότε και τα δύο από τα τρία μέλη από τις ομάδες της Εθνικής Αλληλεγγύης (αυτή και η Αργυρώ Παπαστεργίου-Μουντζούρη)  παρέμειναν για αρκετά μεγάλο διάστημα στην φυλακή της Αγίας Τριάδος.
Οι μαρτυρίες  αναφέρουν ότι η Κατίνα Χατζάρα βασανίστηκε πολύ για να αποκαλύψει ονόματα και στοιχεία.
«…Δεν μας άφηναν να την δούμε…την χτύπησαν πολύ…την πήγαν στο νοσοκομείο και πήγα να τη δω…δεν μπόρεσε να πει ούτε μία λέξη, τόσο ήταν μαυρισμένη…δεν γνωρίζουμε περισσότερα…» (Μαρτυρία Χ. Κολλιά)
Στις φυλακές της Αγίας Τριάδος η Κατίνα Χατζάρα ήταν εμφανώς ανήσυχη για την τύχη της. Η προηγούμενη βαρβαρότητα απέναντί της, η αδυναμία κάποιων άλλων να την βοηθήσουν, μετέτρεπε το προαίσθημά της σε βεβαιότητα.
«…Ο πατέρας δεν μπόρεσε να τη σώσει», λέει ο γιός του  Αθανάσιου Χατζάρα από τον δεύτερο γάμο του.
Οι μαρτυρίες λένε ότι οδηγείται στον θάνατο γενναία, άτρωτη αλλά μόνη.
«…Εγώ ήμουνα καμμιά φορά φρουρός στις φυλακές…μιλούσα με την κυρία Κατίνα…καλή γυναίκα…λέγανε ότι την έπιασαν και θα την εκτελούσαν γιατί έραψε μία σημαία…είναι δυνατόν; Κείνη την μέρα δεν θέλω να την θυμάμαι…(Μαρτυρία Αντώνη Πριονά)



Κατίνα Χατζάρα


«…Η Κατίνα ήταν ντόμπρα γυναίκα, όμορφη με ωραία χαρακτηριστικά…Ερχόταν και στο σπίτι μας και πριν…Μόνο αυτές τις δύο γυναίκες (την Κατίνα Χατζάρα και την Αργυρώ Μουντζούρη-Παπαστεργίου) τις είχαν παράμερα, σε ένα καμαράκι. Πήγαινα κάθε μέρα φαγητό στη μάνα μου. Υπήρχε και για την Χατζάρα κάποιες φορές. Το μοιραζόντουσαν. Τη Χατζάρα την έβλεπα…Μου μιλούσε, έτσι μέσα απ’ τα κάγκελα…Είχα δημιουργήσει την εντύπωση ότι δεν την επισκέπτονταν κανένας…Της πήγαινε φαγητό ο Μπαρλίγκας. Την τελευταία μέρα, την Μ. Πέμπτη πήγα να πάω φαγητό. Υπήρχε αναστάτωση. Η Κατίνα πολύ ανήσυχη…Φοβόταν. Κείνη τη μέρα μου έδωσε το τσίγκινο πιάτο της και το δαχτυλίδι της για να το δώσω στον άντρα της. Είχε ένστικτο ότι θα την εκτελέσουν…» ( Συνέντευξη στην Κων/να Μπάδα του Ευάγ. Παπαστεργίου)

«…Η μία ήταν η Κατίνα Χατζάρα, παντρεμένη με τον Θανάση Χατζάρα, που έμενε στην οδό Βλαχοπούλου, κάπου κοντά στο σπίτι του Πέρου. Η Κατίνα ήταν οργανωμένη στο ΕΑΜ. Ήταν η μόνη που εκτελέστηκε, θα το πω στη συνέχεια…Ανάμεσα στους μελλοθανάτους ήταν και η Κατίνα Χατζάρα που σας είπα. Πήγε και στάθηκε χώρια από τους άλλους. Φαινόταν ψύχραιμη στην αρχή και ήταν αμίλητη. Όπως τους πήγαιναν όμως για εκτέλεση, στη στροφή έπεσε κάτω στη γη. Φαίνεται πως λιποθύμησε. Τότε ένας την πιάνει από τα κότσια του ενός ποδιού και την έσερνε μέχρι τη γωνία του κτιρίου. Ήταν μια εικόνα που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Σβάρνιζαν το κορμί της κάτω…το χώμα ήταν βρεγμένο απ’ την ψιχάλα…» (Μαρτυρία του Ν.Ι.Κανή, συγκρατούμενου)



ΠΗΓΕΣ
-ΚΑΤΟΧΗ-ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ-ΕΜΦΥΛΙΟΣ,
της Κων/νας Μπάδα και Θανάση Σφήκα. 
-Μέλπω Αξιώτη, ’παντα. Γ' τόμος. Χρονικά.
-Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.




Κυριακή 15 Ιανουαρίου 2012

Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια


Μία καταπληκτική φωτογραφία μας έστειλε ο κ. Γιώργος Πανταζόπουλος.

Από το χτίσιμο ή από κάποια επισκευή των Εκπαιδευτηρίων;




Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2012

Η άγνωστη "δίκη των Βιομηχάνων" το 1948





ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΟ ΕΚΤΑΚΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ!
   

Κάθισαν στο εδώλιο για συμμετοχή τους στην προπαρασκευή των «εγκλη­ματικών πράξεων» του ΚΚΕ.

Γιάννης Παπαστράτος: «Το ΚΚΕ μου πρότεινε να γίνω αρχηγός του κράτους»!

Η χαλκευ­μένη κατηγορία και πώς χρησιμοποιήθη­κε από το αντικομμουνιστικό κράτος.
papastratos

Τον Μάιο του 1948, ενώ ακόμη μαίνεται ο εμφύ­λιος πόλεμος, μια δικαστική υπόθεση συγκεντρώνει το πανελλήνιο ενδιαφέρον. 
Πρόκειται για τη «δί­κη των βιομηχάνων» στο έκτακτο στρατοδικείο της Αθήνας. 
Ο επιφανέστερος, ανάμεσα στους κα­τηγορούμενους, ήταν ο Γιάννης Παπαστράτος, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της κα­πνοβιομηχανίας (εκλέχτηκε στη θέση μετά τον θάνατο του αδελφού του Σωτήρη το 1940 και δια­τήρησε την ιδιότητα ως τον θάνατό του). «Πάπας» των καπνεμπόρων και, μαζί με τους αδελφούς του, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας καταναλωτικών προϊ­όντων. 
Είναι σαφές ότι στο πρόσωπο του δικάζο­νται όλοι οι Παπαστράτοι. 
Η κατηγορία φοβερή και τρομερή: 
«Υπαίτιοι ότι εκ συστάσεως εν Αθή­ναις και αλλαχού από του Νοεμβρίου 1946 μέχρι 29 Μαρτίου 1948, ενώ το ΚΚΕ μετ' άλλων αγνώ­στων διήγειρε στάσιν, κατήρτισεν ενόπλους δυ­νάμεις, συνεννοηθέν προς τούτο με ξένους, οι ο­ποίοι εκ προθέσεως προπαρασκεύαζον κατ' εξα­κολούθηση τας εγκληματικάς ταύτας πράξεις διά της οικονομικής ενισχύσεως των αυτουργών...»
Οι Παπαστράτοι κατηγορούνταν ως χρημα­τοδότες των κομμουνιστών στον εμφύλιο πόλεμο! Αυτή η άγνωστη πτυχή, στη γνωστή κατά τ' άλλα προσωπική και επιχειρηματική ιστορία των ε­μποροβιομηχάνων από το Αγρίνιο, είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί στη χώρα μα­κριά από τα πεδία των μαχών.

ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ
Στην υπόθεση συμπλέκονται εσωτερικές α­ντιθέσεις στο μπλοκ πολιτικής εξουσίας, ίσως η υπόθεση να χρησιμοποιείται και ως μοχλός πίε­σης προς όποιους πολιτικούς, όπως ο πρωθυπουργός Θ. Σοφούλης, εκδηλώνουν κάποιες διαλ­λακτικές τάσεις. 
Δεν αποκλείεται να υποκρύ­πτονται ακόμη επιχειρηματικές αντιπαλότητες για τον έλεγχο του κυκλώματος καπνού και, φυ­σικά, η προειδοποίηση προς όλους όσοι θα... σκέ­φτονταν να ενισχύσουν υλικά τους «κομμουνιστοσυμμορίτες», όπως την περίοδο του ΕΑΜ!
Δεκαοκτώ συνολικά βιομήχανοι φέρονται να ε­μπλέκονται, αλλά (προς το παρόν;) παραπέμπο­νται τρεις! Υπάρχουν ακόμη παλιοί «ανεξόφλη­τοι» λογαριασμοί και ο κοινός οικονομικός ε­κβιασμός: Δώσε μου για να μη σε κατηγορήσω για κομμουνιστή!
Τον τελευταίο ρόλο, όπως και του κατηγόρου, έχει αναλάβει ένας εσμός πρώην δοσίλογων, ταγματασφαλιτών κι ύστερα μελών της δυσώδους ορ­γάνωσης «Χ» - μόλις έχει συγκροτήσει και πολι­τικό κόμμα -με τον μανδύα της εθνικοφροσύνης και του αγοραίου πατριωτισμού. Τα αποδεικτικά στοιχεία είναι μια σειρά έγγραφα, που προέρχονται δήθεν από τo ΚΚΕ, απο­δείξεις με το δούναι και λαβείν της οικονομικής ενίσχυσης.
Υπάρχει ακόμη και το... κατακόκκινο χρώμα του πακέτου με τα τσιγάρα No 7. Κυκλοφορεί, υποτί­θεται, για να ενισχύονται οι κομμουνιστές. Τέτοια πακέτα, άλλωστε έχουν βρε­θεί και οε κρησφύγετα «συμμοριτών»! Δεν υπάρχει αμφιβολία στους εχέφρονες ότι τα «έγγραφα» είναι πλαστά και τα «αποδεικτικά» στοιχεία γελοία. Παρ' όλα αυτά η υπόθεση οδηγείται εσπευσμένα στο στρατοδικείο.

ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ
Οι μάρτυρες κατηγορίες που παρελαύνουν είναι «Χίτες», άνθρωποι και α­ξιωματούχοι της Ειδικής Ασφάλειας. 
Οι τελευταίοι δεν αποκλείουν οι Παπα­στράτοι να ήταν χρηματοδότες του ΕΑΜ παλιότερα... 
Μάρτυρες υπεράσπισης εί­ναι πρώην πρωθυπουργοί (Βούλγαρης, Παπανδρέου), στρατιωτικοί διοικητές (Σπηλιωτόπουλος κ.ά.). 
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απολογία του Γιάννη Πα­παστράτου: Ποτέ δεν χρηματοδότησε τους κομμουνιστές, αν και «επανειλημμένως ηπειλήθη» από αυτούς. Ει­δοποίησε μάλι­στα και τον πρω­θυπουργό Γ. Παπανδρέου, όταν ο ΕΛΑΣ, τον Νο­έμβριο του 1944, αμέσως μετά την απελευθέρωση, του ζήτησε οικονομική Ενίσχυση. Την αρνήθηκε, όπως του συνέστησε ο Παπαν­δρέου, προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι δεν μετέχει σε εράνους.
Το γεγονός ε­πιβεβαιωνόταν και με πρωθυπουργική επιστολή, που κατατέθηκε στο δικαστή­ριο. Αν ήταν χρηματοδότης, έλεγε ο Παπαστράτος, του ΚΚΕ δεν θα καταστρέ­φαμε στα Δεκεμβριανά μέρος του εργοστασίου του (έπαθε σημαντικές ζημιές, όταν έγινε θέατρο συγκρούσεων μεταξύ Άγγλων και ΕΛΑΣιτών)...
Για το «κόκκινο» Nο 7 είπε ότι πρόκειται για αστείο. Το τσιγάρο κυκλοφορούσε προπολεμικά ακόμη και το προϊόν διαφημιζόταν και στον Τύπο της Αρι­στεράς, όπως στις άλλες εφημερίδες. 
Σημειωτέον ότι οι διαφημιστικές καταχω­ρίσεις και το «πόσα πλήρωσε» γι' αυτές, συγκαταλέγονταν στα πειστήρια του εγκλήματος... 
Από πολιτική άποψη το σημαντικότερο που κατέθεσε ο Παπα­στράτος, ήταν άτι κάποτε οι κομμουνιστές του πρότειναν «να γίνει αρχηγός κρά­τους»! Αλλά αρνήθηκε...
Η πληροφορία δεν διασταυρώνεται από αλλού, αλλά έχει την αξία της όταν προέρχεται από τον πολιτι­κό και επιχειρηματία της εμβέλειας του. 
Η θέση του ήταν πως η όλη υπόθεση ήταν μια σκευωρία των ανθρώπων της «Χ» για οικονομικούς λόγους. Άφησε να εννοηθεί ότι αυτός δεν υπέκυψε στον εκβιασμό, ενώ οι άλλοι βιομήχανοι, που δεν κά­θισαν στο εδώλιο, μάλλον έπραξαν το αντίθετο... 
Το εκπληκτικό δεν ήταν η αθώωση των Παπαστράτων από το στρατοδικείο. Ούτε τα απειλητι­κά μηνύματα, που έστελνε η υπόθεση προς την οι­κονομική ηγεσία, η οποία έπρεπε να είναι «πα­τριωτική», να το αποδεικνύει συνεχώς και να συμ­μορφώνεται...
Αφού με την τρίμηνη προδικασία και εκδί­καση της υπόθεσης εξυπηρετήθηκαν οι όποιοι ά­μεσοι και έμμεσοι σκοποί, χρησιμοποιήθηκε εκ των υστέρων πάλι ως όπλο κατά του «κομμουνιστοσυμμοριτισμού».
Η παμψηφεί αθωωτική απόφαση των στρατοδικών, η αποφυλάκιση των κατηγορουμένων και η απόδοση τους στην κοινωνία ως «ασπίλους» δεχόταν ότι όλα ήταν μια σκευωρία των κομμου­νιστών! 
Αυτοί διοχέτευσαν τα πλαστά έγγραφα για να σπιλωθούν στυλοβάτες της οικονομίας. Να πα­ρουσιάσουν την "ηγέτιδα τάξη ως σάπια", να υ­πονομεύσουν τη μαχητικότητα τους στρατεύματος και να διασπάσουν την ενότητα λαού και στρα­τού! Οι κατήγοροί τους εμφανίστηκαν ως όργανα, που δρούσαν κατ' εντολή των «κομμουνιστών των ε­χόντων ως έμβλημα το ψεύδος και την απάτην».
Στο περιθώριο όλων αυτών, η «δίκη των βιο­μηχάνων» χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ως «πλυ­ντήριο» για τη λειτουργία και τις δολοφονικές ποι­νές που επιβάλλανε τα στρατοδικεία. 
Ο στρατοδίκης εισηγητής της αθώωσης αλλά και ο νόμι­μος Τύπος των ημερών ήταν σαφείς: «Η δίκη αυ­τή θα ευχαριστήσει όλον τον ελληνιτκόν λαόν και τον μαχόμενον στρατόν... Θα ακουσθεί και πέραν των συνόρων ότι εις την Ελλάδα απονέμεται πραγ­ματική Δικαιοσύνη». 
Ήταν η εποχή που διεθνώς η Ελλάδα κατηγορούνταν για τις δίκες-παρωδίες και την επιβολή μαζικών θανατικών ποινών...

Ο πολιτικός εκπρόσωπος της οικογένειας Παπαστράτου,
Ο Γιάννης, έγινε γερουσιαστής και βουλευτής στον Μεσοπόλεμο.Φιλελεύθερο πνεύμα πολιτεύτηκε στην Αιτωλοακαρνανία και την Αττική με τους «Προοδευτικούς» του Καφαντάρη.
Οι Παπαστράτοι, οι «τέσσερις τροχοί της αυ­τής αμάξης» είχαν διακριτούς ρόλους στη λει­τουργία των επιχειρήσεων τους. 
Τη νομική και πολιτική εκπροσώπηση είχε αναλάβει ο Γιάν­νης Παπαστράτος. Θα τον διαδεχτεί, όταν α­ποχωρήσει από το προσκήνιο ο ανιψιός τους Θ. Καψάλης. 
Ο Γιάννης Παπαστράτος (1879-1958 ) ανέλαβε να είναι ο πολιτικός της οικο­γένειας. Ύστερα από σπουδές στη Νομική Αθη­νών άσκησε τη δικηγορία στο Αγρίνιο.
Ήταν φιλελεύθερο πνεύμα και η υπογρα­φή του βρίσκεται σε τηλεγράφημα, που είχαν αποστείλει προοδευτικοί παράγοντες της πό­λης προς τον αρχαιόπληκτο καθηγητή Γ. Μυστριώτη, όταν ο τελευταίος περιόδευε, ως άλ­λος ιεραπόστολος, υπέρ της αρχαΐζουσας γλώσ­σας: «Παρακαλούμεν να μην επισκεφθήτε την πόλιν μας, του γλωσσικού ζητήματος εξαντληθέντος...»

ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
Εγκαταλείποντας το 1914 τη διακονία προς τη Θέμιδα, άρχισε να υπηρετεί τον κερδώο Ερμή, με καταπληκτική επιτυχία. Το τεράστιο κεφάλαιο που συσσώρευσε η οικογένεια τα τρία τελευταία χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πο­λέμου, ήταν κυρίως έργο δικό του, αφού οι τρεις άλλοι αδελφοί βρέθηκαν αποκλεισμένοι στο εξωτερικό.
Ενώ οι Παπαστράτοι έχουν βάλει τη σφρα­γίδα τους στην ανάπτυξη του Αγρινίου και θε­ωρούνται από τότε ευεργέτες της πόλης, ο Γιάν­νης αποφασίζει να διεκδικήσει το αξίωμα του δημάρχου. 
Διακηρύσσοντας ότι «ουδενός κόμ­ματος είναι υποψήφιος», δραστηριοποιήθηκε για την εκλογή του. Εκείνες, όμως, οι εκλογές αναβλήθηκαν δύο φορές κι όταν έγιναν, τον Οκτώβριο του 1925, επί δικτατορίας Πάγκα­λου, δεν πήρε μέρος ο Παπαστράτος.
Το 1929, όταν γίνονται οι εκλογές πρώτη φορά για την ανάδειξη γερουσιαστών, θα είναι υποψήφιος στην Αιτωλοακαρνανία. 
Είναι η περίοδος, όπου αρκετοί μεγαλοεπιχειρημα­τίες (Χατζηκυριάκος, Στρίγκος κ.ά.) δοκιμά­ζουν την τύχη τους στην πολιτική - οι περισ­σότεροι χωρίς επιτυχία και συνέχεια.

«ΥΠΕΡΚΟΜΜΑΤΙΚΟΣ»
Παραδόξως, στις βιογραφίες του, αποσιω­πάται ότι ήταν υποψήφιος του κόμματος των Προοδευτικών Φιλελευθέρων του Γ. Καφα­ντάρη. 
Ίσως επειδή έτσι, υποτίθεται, έχανε το «φωτοστέφανο» του υπερκομματικού! 
Μετέ­χει ενεργά στον προεκλογικό αγώνα και ε­κλέγεται ανάμεσα στους τρεις γερουσιαστές του νομού. Στη γερουσία η παρουσία του είναι αισθητή όταν γίνεται συζήτηση για τα φορολογικά θέματα και ειδικά για το καπνικό ζή­τημα, στο οποίο θεωρείται αυθεντία.
Σης βουλευτικές εκλογές του 1933 θα εί­ναι υποψήφιος στην Αθήνα, πάλι, με το κόμ­μα του Καφαντάρη και θα εκλεγεί βουλευτής. Διακρίνεται και τότε για τις αναλυτικές και τεκμηριωμένες απόψεις του γύρω από το κα­πνικό. 
Στη διάρκεια της δικτατορίας του 1936 φαίνεται ότι ακολουθεί το ρεύμα των μεγαλοεπιχειρηματιών, που συμμερίζονται τη «χρεο­κοπία» του κοινοβουλευτισμού και στηρίζουν τη «λύση» Μεταξά.
Στο πλαίσιο των θεωριών περί αυτάρκειας της Ελλάδας που κυριαρχούν τότε, πρωτοστα­τούν στο «κίνημα» για την προώθηση κάθε ελ­ληνικού προϊόντος, με τις γνωστές αρχαιοπρέπειες. 
Το στίγμα των πολιτικών θέσεων δίνουν οι συνεχείς μάχες του για μείωση της φο­ρολογίας του καπνού, η εκτίμηση ότι τα φι­λεργατικά νομοθετικά μέτρα της βενιζελικής περιόδου προωθούνταν και εφαρμόζονταν πο­λύ γρήγορα. 
Χαρακτηριστικό είναι ότι προτεί­νει «την οργάνωσιν των παραγωγών εις συ­νεταιρισμούς... εις αντίρροπον των «μπολσεβικιζόντων» καπνεργατικών σωματείων και την διαφώτισιν αυτών».

 Το παραπάνω άρθρο είναι επεξεργασία  της δημοσιογραφικής δουλειάς του συναδέλφου Τάκη Κατσιμάρδου.
Επιμέλεια: ΠΑΛΛΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ - ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΑΠΕ-ΜΠΕ

Αναδημοσίευση από την "ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΗ"

Εμείς ψάξαμε στον τύπο της εποχής εκείνης και σας παραθέτουμε τα παρακάτω:



Δίκη των Βιομηχάνων το 1948


Δίκη των Βιομηχάνων το 1948 (2)

Απολογία Ι. Παπαστράτου 1 ( Δίκη των Βιομηχάνων το 1948 )


Απολογία Ι. Παπαστράτου 2 ( Δίκη των Βιομηχάνων το 1948 )


Επιστροφή Ι. Παπαστράτου στο εργοστάσιο μετά την αθώωσή του


Για καλύτερη ανάγνωση των εφημερίδων, ακολουθήστε τους παρακάτω συνδέσμους: