Κυριακή 7 Απριλίου 2019

Χαλκούνια



ΕΘΙΜΟ ΧΑΛΚΟΥΝΙΩΝ

Την Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά των επιταφίων, υπάρχει η συνήθεια να καίγονται χαλκούνια, χάρτινοι κύλινδροι γεμισμένοι με μπαρούτη.
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση αυτού του εθίμου που έχει τις ρίζες του στον καιρό της Τουρκοκρατίας.


Μία εκδοχή λέει ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στο Βραχώρι υπήρχε μία μεγάλη κοινότητα από διακόσιες Εβραϊκές οικογένειες. Η κοινότητα αυτή βρισκόταν σε συνεχή έχθρα με τους ορθόδοξους Χριστιανούς Βραχωρίτες. Παρά την δουλεία, οι Έλληνες μπορούσαν να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα ύστερα από ειδικές παραχωρήσεις με την επέμβαση των Χριστιανικών Δυνάμεων. Έτσι μπορούσαν να περιφέρουν και τους Επιταφίους τους την Μεγάλη Παρασκευή. Τότε οι Εβραίοι θέλοντας να εκθέσουν τους Χριστιανούς απέναντι στους κατακτητές, έμπαιναν στην πομπή της περιφοράς και δημιουργούσαν επεισόδια. Κατά την περιφορά πετροβολούσαν τα τουρκικά αρχοντόσπιτα, έβριζαν τους Τούρκους και τις τουρκικές αρχές. Εκ των υστέρων υποστήριζαν ότι οι θρησκευτικές αυτές συγκεντρώσεις θα μπορούσαν να μετατραπούν σε επανάσταση.
Τότε οι Έλληνες αναγκάστηκαν να πάρουν τα μέτρα τους, ζητώντας από τους Τούρκους να τους επιτραπεί η χρήση των χαλκουνιών για να κάνουν μία ζώνη ασφαλείας γύρω από την πομπή της περιφοράς των επιταφίων.

Άλλη εκδοχή λέει ότι η χρήση των χαλκουνιών ήταν ένας ευρηματικός τρόπος των Βραχωριτών για να δοκιμαστεί η ποιότητα της μπαρούτης, πριν χρησιμοποιηθεί για τις μάχες εναντίον των Τούρκων κατακτητών.
Μία τρίτη εκδοχή λέει ότι το έθιμο επεκράτησε από την περίοδο των πρώτων μεταπελευθερωτικών χρόνων και ήταν μία μορφή συγκρούσεων μεταξύ των Σουλιωτών που κατοικούσαν στην δυτική πλευρά της πόλης και των Βραχωριτών που κατοικούσαν στην ανατολική πλευρά της πόλης με διαχωριστική γραμμή το ρέμα που διέσχιζε το κέντρο της πόλης.
Υπάρχει βέβαια και η εκδοχή ότι είναι μία αναπαράσταση της εικόνας που μας περιγράφει ο Ευαγγελιστής την στιγμή που ξεψυχούσε ο Ιησούς. «…και ιδού το καταπέτασμα του ναού εσχίσθη εις τα δύο από άνωθεν έως κάτω, και η γη εσίσθη και αι πέτραι εσχίσθησαν. Και τα μνημεία ηνεώχθησαν και πολλά σώματα των κεκοιμημένων αγίων ηγέρθησαν…»

Το έθιμο έχει καταργηθεί αρκετές φορές στο παρελθόν λόγω των ατυχημάτων που πολλές φορές συνέβαιναν. Υπήρχαν, δε,συλλήψεις και φυλακίσεις χαλκουνάδων. Αναφέρεται ότι στις φυλακές Μεσολογγίου έχουν βρεθεί σημειώματα στους τοίχους των κελιών με αναφορές φυλακισμένων στην ποινή τους λόγω ρίψης χαλκουνιών. Παρ’ όλα αυτά το έθιμο αναβίωνε κατά περιόδους και πλέον είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της πόλης.


 Ολόκληρες οικογένειες μήνες πριν την Μεγάλη Παρασκευή  αρχίζουν την ετοιμασία των χαλκουνιών. Οι Γιωτοπουλαίοι, Παπαλένηδες, Ζυματουραίοι, Ζαβραίοι και άλλοι κράτησαν το έθιμο ζωντανό και αργότερα ο Πολίτης, Πετσώρης, Κούκας, Τσιρώνης, Ζανάκος, Καζαντζής, Λιακατάς και πολλοί άλλοι.


   Φέτος, η «ΔΡΩ-Κίνηση Πολιτών για την Αιτ/νία» (https://drw.gr/ )*** αποφάσισε να καταθέσει  Δήλωση Πρόθεσης Υποβολής Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς  για ένταξη του αγρινιώτικου εθίμου των χαλκουνιών στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και τελικά εγκρίθηκε η υποβολή του φακέλου της.
 Αυτή η επιτυχία προέκυψε γιατί τα Χαλκούνια πληρούν, σε αδρές γραμμές, τις κύριες προδιαγραφές που ορίζει η Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003). Με τον όρο άυλη πολιτιστική κληρονομιά εννοούμε τις πολιτισμικές εκφάνσεις που δεν έχουν απτή, υλική διάσταση, άρα τον πολιτισμό των απλών ανθρώπων, τον πολιτισμό της καθημερινότητας: εθιμικές επιτελέσεις, γνώσεις, πρακτικές, παραδόσεις που συχνά είναι πολύ βαθιά ριζωμένες στον χρόνο, καθορίζοντας όμως ακόμα και σήμερα τη συλλογική μας μνήμη και ταυτότητα, την ατομική και συλλογική μας αυτογνωσία.
Τελικός στόχος της ΔΡΩ είναι η εγγραφή του εθίμου των χαλκουνιών στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, πράγμα που προϋποθέτει την πρόκριση του φακέλου στο Β΄ και Γ΄ Στάδιο των Διαδικασιών Εγγραφής Στοιχείων.
Στο Β΄ Στάδιο ερχόμαστε σε επαφή με τους επιτελεστικούς φορείς, δηλαδή με τα άτομα που διατήρησαν και μεταφέρουν στους νεότερους στην πρακτική του εθίμου, καθώς και τους θεσμικούς φορείς της κοινότητας, όπως ο Δήμος, το Πανεπιστήμιο, σύλλογοι και συλλογικότητες. Απώτερος στόχος της δημόσιας διαβούλευσης είναι η προαγωγή του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ κοινοτήτων φορέων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, εξειδικευμένων επιστημόνων και διοίκησης.
Έτσι θα προκύψει το δελτίο και το λοιπό συνοδευτικό τεκμηριωτικό υλικό που αποστέλλονται στα μέλη της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την εφαρμογή της Σύμβασης. Η Υποβολή Δελτίου Στοιχείου ΑΠΚ προς επεξεργασία υπάγονται στο  Γ΄ Στάδιο το οποίο είναι το τελικό και το στοιχείο είτε εγγράφεται με Υπουργική Απόφαση στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας είτε η εγγραφή του, με τη μορφή που υποβλήθηκε το συγκεκριμένο Δελτίο, απορρίπτεται. Ελπίζουμε ότι όλα θα πάνε καλά.



***   Η ΔΡΩ-Κίνηση Πολιτών για την Αιτ/νία (https://drw.gr/ ) είναι μια κίνηση, για τη στήριξη και τη δυναμική προώθηση κάθε ουσιωδώς αναπτυξιακής πρότασης που θα βασίζεται στο ιστορικό, πολιτιστικό και φυσικό κεφάλαιο του Νομού μας. Από τους βασικούς της  σκοπούς είναι να ωθήσει την κοινότητα να γνωρίσει την ιστορία και τις προοπτικές, να αναγνωρίσει τις δυνατότητες της και να προχωρήσει στην συγκρότηση συλλογικής ταυτότητας.



Ο Δήμαρχος Γ. Παπαϊωάννου και ο δημοσιογράφος Γρηγόρης Σταυρόπουλος
Πυροδοτώντας το έθιμο
1960

 
   

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Αν έχετε περισσότερες πληροφορίες για τα θέματά μας, καθώς και διορθώσεις ( "ουδείς αλάνθαστος...."), γράψτε μας στο gitsanas@gmail.com

Στείλτε μας και δικές σας σκέψεις, φωτογραφίες, κείμενά σας, ποιήματα στο gitsanas@gmail.com